Νεστόριο Καστοριάς

Μουσείο

ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - Δ.Σ.Ε.

Στην ομιλία των εγκαινίων ο Δημήτρης Κουτσούμπας σημείωσε:

«Αυτό το μουσείο, εδώ στις προσβάσεις του Γράμμου, στα βουνά που κορυφώθηκε η ταξική σύγκρουση στα χρόνια 1946-49, αποτελεί οφειλόμενη τιμή στους αγωνιστές μα και εφαλτήριο γνώσης, γνωριμίας με την ιστορική αλήθεια, αναζήτησης και εξαγωγής συμπερασμάτων.

Πιστεύουμε πως το όμορφο Νεστόριο, με τους χιλιάδες επισκέπτες, δεν είναι πια το ίδιο, αφού το Μνημείο και Μουσείο, θα αναδεικνύει τη μεγάλη ιστορία αυτού του τόπου και των ανθρώπων του στη συνεχή πάλη για τη λευτεριά του.

Αποτελεί ένα παράδειγμα, όπου μπορεί ο καθένας και η καθεμιά να αναλογιστεί πώς σε κρίσιμες περιόδους, σε καμπές τις ιστορίας, οι καθημερινοί άνθρωποι με τις σκοτούρες της βιοπάλης, με τους μικροσυμβιβασμούς τους και την ατέλειωτη υπομονή τους, γίνονται πρωταγωνιστές της ιστορίας.

….

Σ αυτά τα βουνά τα σημάδια αυτής της αναμέτρησης συγκλονίζουν. Οι εξορμήσεις που κάνουν οι οργανώσεις αλλά και οι τυχαίοι επισκέπτες του βουνού, φέρνουν στην επιφάνεια τον ηρωισμό όσων έπεσαν σ αυτόν τον τόπο.

Στο Παπούλι θα βρεις μια βόμβα ναπάλμ και στο Μουσείο θα διαβάσεις την ιστορία των τελευταίων μαχητριών εκείνης της μέρας, τις 26 Αυγούστου του 1949.

Στο Τσάρνο, μια σπασμένη λεκάνη ανθρώπινου σώματος δεν μπορεί να μαρτυρήσει, αν αυτός την ώρα που έσπερναν το θάνατο τα κανόνια ήταν στην επίθεση ή την άμυνα.

Με σεβασμό στεκόμαστε δίπλα και στο νεκρό φαντάρο του κυβερνητικού στρατού και στο νεκρό μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Διαβάζουμε ξανά τις προκηρύξεις με τον τίτλο “φαντάρε για ποιους πολεμάς” και αναλογιζόμαστε την τραγωδία που ζούσε ένα παιδί του λαού που επιστρατεύτηκε για να πολεμήσει όσους λευτέρωσαν την πατρίδα.

Αυτός ο τόπος απ΄ άκρη σ΄ άκρη είναι ιερός. Μας το δίδαξαν, ένας προς έναν οι πολιτικοί πρόσφυγες, όταν δεκαετίες μετά επέστρεψαν στην πατρίδα κι επισκέπτονταν τα μέρη, όπου ο πατέρας όργωνε το χωράφι, η μάνα ζύμωνε, τ’ αδέρφια έπαιζαν στον αυλόγυρο.

Το μαθαίνουμε όταν στο Σγούρο ανακαλύπτουμε έναν φούρνο, όταν στη Σκάλα σκοντάφτουμε στα ερείπια του νοσοκομείου, όταν στην παλιά Κοτύλη η γερόντισσα μάς λέει: «αχ, αυτά τα χώματα ακόμα σκούζουν απ’ το αίμα…».

Η ιστορία της περιοχής

Στη διάρκεια της τριπλής κατοχής (ιταλική, γερμανική, βουλγάρικη) το χωριό δέχτηκε 40 εχθρικές επιθέσεις. 680 σπίτια έγιναν στάχτη. 18 μήνες (μέσα στους οποίους δύο χειμώνες) έζησαν οι Νεστορίτικες οικογένειες σε καλύβες, στα δάση και τις σπηλιές.

Στις 28 Απρίλη του 1943 οι Ιταλοί κάψανε το Νεστόριο.

Στις 4 Οκτώβρη 1943 γερμανική δύναμη από 600 άνδρες με 5 πυροβόλα, με άρματα μάχης και κομιτατζήδες επιτέθηκαν ξανά στο Νεστόριο και ξανακάψαν το χωριό. Μετά την Απελευθέρωση το χωριό υπέστη τα πάνδεινα για την τόσο μεγάλη προσφορά του στον απελευθερωτικό αγώνα.

Συκοφαντίες, διώξεις, εξορίες, φυλακίσεις, αναγκαστικοί εκπατρισμοί. Ο λαός αναγκάστηκε να πάρει και πάλι τα όπλα και να βγει στο βουνό, γράφοντας λαμπρές σελίδες της νέας εποποιίας, αυτής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Οι μάχες ενάντια στους κατακτητές δίνονταν στο βουνό και στο χωριό. Το σύνθημα στα χωριά ήταν «ούτε σπυρί για τον κατακτητή».

Τον Απρίλη του 1942 βγήκαν οι πρώτες ομάδες στο βουνό. Μπήκαν οι βάσεις για το ΕΑΜ, ο λαός απέκτησε θάρρος και αυτοπεποίθηση, άρχισαν να συγκεντρώνονται όπλα.

Στο αρχειακό υλικό για την οργάνωση της πάλης του ξεχωρίζουν οι ηγετικές μορφές του αγώνα, σε αντιπαράθεση με τη δράση όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές.

Στις 16 Φλεβάρη 1943 η πρώτη ομάδα ανταρτών εμφανίστηκε στο Επταχώρι.

Στις 3 Μάρτη 1943 απελευθερώθηκε από αντάρτικα τμήματα το Νεστόρι.

Ανάσαναν τα χωριά.

Οι κάτοικοι στο Άργος Ορεστικό αρνήθηκαν να παραδώσουν στην κατοχική διοίκηση της Καστοριάς τα επιτίμια ζώα και προϊόντα.

Ο Ιταλός διοικητής Καστοριάς, Ραβάλι, υποδαύλιζε την έχθρα Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων.

Όργιο τρομοκρατίας από Καραμπινιέρους και κομιτατζήδες.

18 νεκροί, 400 ξυλοκοπημένοι, 500 σε φυλακές και στρατόπεδα.

Δεκάδες μάχες έως την 3η του Σεπτέμβρη 1944, που οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την Καστοριά.

Στην τριετία 1946-1949 γράφτηκαν σε τούτα τα χώματα χιλιάδες σελίδες άφατου ηρωισμού.

Χαρακτηριστικά του μουσείου

Στα περιεχόμενα του Μουσείου του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ – ΔΣΕ, ξεχωρίζουν τα στοιχεία για την ειδική προσφορά των κατοίκων του Νεστορίου στον απελευθερωτικό αγώνα:

480 αντάρτες στον μόνιμο ΕΛΑΣ, 200 αντάρτες στον εφεδρικό ΕΛΑΣ, όλοι οπλισμένοι με όπλα που συγκέντρωσαν οι οργανώσεις και οι κάτοικοι του χωριού. Το σύνολο, σχεδόν, των κατοίκων του χωριού ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ.
Ολες σχεδόν οι γυναίκες συμμετείχαν στην Εθνική Αλληλεγγύη.
Δεκάδες Νεστορίτες αναδείχτηκαν των απελευθερωτικών οργανώσεων, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, της Εθνικής Αλληλεγγύης.
Πάνω από 15 ανώτεροι αξιωματικοί, έφεδροι και αξιωματικοί του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ προέρχονταν από το Νεστόριο.
Το Νεστόριο έδωσε τις πρώτες αντάρτισσες στην περιοχή της Καστοριάς, αρκετές αναδείχτηκαν στην πολιτική καθοδήγηση των οργανώσεων.

Η περιήγηση στο μουσείο είναι ένα πολύτιμο μάθημα ιστορίας. Τα υλικά που θα αντικρίσει ο επισκέπτης, απαιτούν να αφιερώσει χρόνο. Δεν είναι απλά κειμήλια μιας άλλης εποχής, αλλά ζωντανό κομμάτι της Ιστορίας της χώρας, πηγή έμπνευσης και διδαγμάτων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι τρεις χειρόγραφες σελίδες από το ημερολόγιο της μαχήτριας του ΔΣΕ Καλλιόπης Χαριζοπούλου, που περιγράφει την τελευταία μάχη στο Παπούλι, στις 26 Αυγούστου του 1949.

Σειρά από τα εκθέματα του Μουσείου προβάλλουν ειδικότερα τον αγώνα στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς και τη μεγάλη προσφορά των κατοίκων του Νεστορίου: Εκατοντάδες -πάνω από 600- στον μόνιμο και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Όλοι τους σχεδόν οργανωμένοι στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, όπως και την Εθνική Αλληλεγγύη. Και βέβαια, πάρα πολλοί από αυτούς μέλη του ΚΚΕ.